การทำแผนที่ใช้ที่ดิน

การทำแผนที่การใช้ประโยชน์ที่ดิน และสิ่งปกคลุมดิน


ปฏิบัติตามขั้นตอนดังนี้

การปฏิบัติการแปลภาพถ่าย (interpretation procedure)

ก่อนเริ่มกระบวนการแปล ผู้แปลจะต้องมีวิธีการที่จะทำการแปลภาพ ซึ่งแต่ละคนอาจจะใช้วิธีที่แตกต่างกัน แต่มีขั้นตอนทั่วไป ดังนี้

เข้าใจแจ่มแจ้งถึงสารสนเทศที่เราต้องการ เช่น ประเภท และระดับของการจำแนก ระดับ
ความละเอียด และความถูกต้องของการแปล
เข้าใจว่าข้อมูลที่เราต้องการนั้นแสดงออกอย่างไรในภาพถ่าย จากเอกสารอื่นๆ
ประเมินความเหมาะสมของภาพที่นำมาใช้ เครื่องมือ และความชำนาญของผู้ร่วมงานใน
การสกัดข้อมูลออกมา
แปลภาพ

ขั้นตอนการปฏิบัติการแปลความหมาย

1. เลือกภาพถ่ายทางอากาศที่เหมาะสมที่เหมาะสม

     1.1  มาตราส่วนภาพถ่าย   แผนที่การใช้ประโยชน์ที่ดินโดยทั่วไปมักจะจัดทำในมาตราส่วน 1:10,000 ถึง 1:250,000 ดังนั้นควรเลือกขนากภาพถ่ายตามระดับมาตราส่วนที่สอดคล้อง ทั้งนี้การเลือกภาพถ่ายควรเลือกขนาดมาตราส่วนใหญ่กว่า เหรือเท่ากับมาตราส่วนแผนที่ที่ต้องการจัดทำ หรือจัดทำแผนที่ขนาดมาตราส่วนที่เล็กกว่า อาทิ
            ต้องการทำแผนที่การใช้ประโยชน์ที่ดินมาตราส่วน 1:15,000 ควรเลือกภาพถ่ายที่มีมาตราส่วนใหญ่กว่าหรือ เทียบเท่า มาตราส่วน 1:15,000

     1.2  การรวบรวมหลักฐานต่าง ๆ (convergence of evident) ในการแปลภาพ ผู้แปลจะรวบรวมหลักฐานที่เกี่ยวข้องจากหลายแหล่ง ตามวัตถุประสงค์การแปล เมื่อรวบรวมหลักฐานให้ได้มากพอที่จะยืนยันผลการจำแนกวัตถุ เช่น เมื่อต้องการศึกษาพื้นที่สวนยางพารา จำเป็นต้องรวบรวมหลักฐานเกี่ยวกับลักษณะภูมิประเทศ ระดับความสูง แผนที่ชุดดิน แผนที่การใช้ที่ดินในอดีต ลักษณะภาพถ่ายต้องคำนึงถึงโทนสีของสิ่งที่เราสนใจ มีรูปแบบการวางตัว และที่ตั้ง อย่างไรก็ตาม ในบางครั้งหลักฐานที่ได้จากภาพไม่เพียงพอต่อการแปล เช่นในปัจจุบัน มีการปรับเปลี่ยนพื้นที่ลุ่มหรือพื้นที่นาข้าวเดิมเปลี่ยนเป็นพื้นที่ยางพารา หรือปาล์มน้ำมัน ดังนั้นจำเป็นต้องหาหลักฐานจากแหล่งอื่นมาเสริมด้วย

เอกสารพื้นฐานที่ควรใช้เป็นข้อมูลพื้นฐานเพื่อการแปลความหมาย ประกอบด้วย

2. เลือกระบบการจำแนกที่เหมาะสม

การแปลความหมายภาพถ่ายทุกครั้งต้องกำหนดระบบการจำแนก (Classification system) และเงื่อนไข (Criteria) ที่ใช้ในการแบ่งประเภท /หมวดหมู่ (Categories) ชนิดของวัตถุที่ปรากในภาพ อาทิ การทำแผนที่การใช้ที่ดิน ผู้แปลต้องกำหนดระบบการจำแนกการใช้ที่ดินก่อน ซึ่งอาจใช้ระบบของ กรมพัฒนาที่ดินของประเทศไทย หรือตามระบบของสหรัฐอเมริกา (ข้อควรคำนึงคือ : ในแต่ละภูมิภาคมีสภาพการใช้ที่ดินแตกต่างกัน หรือมีลักษณะเฉพาะตามภูมิภาค อะไรที่ใช้แยกความแตกต่าง ถ้ามีผู้ทำงานร่วมกันหลายคน จะต้องมีการตกลง/ทำความเข้าใจให้ดีในรายละเอียดที่แน่นอนต่อสิ่งเต่างๆ และต้องกำหนดไว้ก่อนที่จะลงมือแปล หลังจากนั้นก็ให้กำหนดสัญลักษณ์กับสิ่งที่แยกไว้ การศึกษาครั้งนี้กำหนดใช้ตาม ตาราง 1 ระบบรหัสการจำแนกการใช้ประโยชน์ที่ดิน (กรมพัฒนาที่ดิน) : ภาควิชาภูมิศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ (ทั้งนี้ผู้แปลอาจเลือกใช้ระบบการจำแนกอย่างใดอย่างหนึ่งได้เอง หรือกำหนดเพิ่มเติมในกรณีที่ระบบไม่ได้กำหนดเอาไว้)

กลับด้านบน

3. จำแนกชนิดและเขียนขอบเขต

3.1 การจำแนกประเภทและชนิดของวัตถุที่ปรากฏในภาพ ในระดับต่าง ๆ อาศัยคุณลักษณะของวัตถุที่ปรากฏในภาพ ประกอบด้วย รูปร่าง ขนาด สี เนื้อภาพ เงา ที่ตั้ง รูปแบบ เป็นต้น

ขนาด : ควรใช้คำว่า เล็ก ปานกลาง ใหญ่ ขนาดแตกต่างกัน ขนาดสม่ำเสมอ เป็นต้น
รูปร่าง : ควรใช้คำว่า เป็นรูปทรงเรขาคณิต เช่น สี่เหลี่ยมจัตุรัส สี่เหลี่ยมผืนผ้า วงกลม แนวเส้นตรงยาว ไม่เป็นทรงเรขาคณิต รูปร่างสม่ำเสมอ รูปร่างไม่สม่ำเสมอ เป็นต้น
สีหรือโทนสี : ควรใช้คำว่า จาง ปานกลาง เข้ม จางมาก เข้มมาก เป็นต้น
รูปร่าง : ควรใช้คำว่า มีผิวละเอียด เรียบ ไม่เรียบ หยาบ หยาบปานกลาง (ถ้ามีสภาพพื้นผิวร่วมด้วย ใช้คำว่า ขรุขระ ร่วมด้วย)

3.2 การลากขอบเขตเพื่อจำแนกพื้นที่ของวัตถุแต่ละชนิด การกำหนดลากขอบเขตพื้นที่ต้องเข้าใจว่ามีขีดความสามารถที่จะแปลความหมายจำแนกวัตถุและลากขนาดเส้นของหน่วยพื้นที่ได้เล็กที่สุดเท่าใด ซึ่งต้องคำนึงถึง (มาตราส่วนภาพถ่าย + วัสดุอุปกรณ์เครื่องเขียน)

หน่วยพื้นที่ในภาพถ่าย คือ การเลือกหน่วยแผนที่ที่เล็กที่สุด (Minimum mapping unit, หรือ MMU) ที่ลากได้ถูกต้องตามขนาดมาตราส่วนที่ใช้ในกระบวนการแปล
MMU หมายถึง :

ขนาดพื้นที่บนภาพที่เล็กที่สุด ที่สามารถวาดขอบเขตเพื่อการทำแผนที่หนึ่ง ๆ

จะเป็นตัวกำหนดรายละเอียดของการแปล

ขึ้นอยู่กับมาตราส่วนและความละเอียดของภาพ

ตาราง ขนาดพื้นที่เล็กที่สุดตามขนาดมาตราส่วน (กำหนดลากขอบเขตด้วยเส้นขนาด 1 มม.)

ระดับการจำแนก	มาตราส่วนของแผนที่	ขนาดพื้นที่ที่เล็กที่สุดที่จะกำหนดลงบนแผนที่ (ตารางเมตร)
1	1 : 500,000	25,000
2	1 : 100,000	10,000
	1 : 50,000	2,500
3	1 : 24,000	576
	1 : 15,000	225
	ตัวอย่าง พื้นที่สีแดง ขนาดพื้นที่เล็กที่สุดไม่ควรเล็กกว่า 6.25 ตารางมิลลิเมตร

หลักการลากขอบเขต ผู้แปลลากขอบเขตเพื่อแยกประเภทสิ่งต่างๆ ให้เริ่มดังนี้

ลากแยกเขตพื้นที่จากสิ่งที่มีลักษณะที่แตกต่างกันมากที่สุดก่อน หรือเริ่มทำงานจากลักษณะทั่วไป (general) ไปสู่เฉพาะเรื่องที่เฉพาะเจาะจง (specific) เช่น
การแปลการใช้ ที่ดินให้เริ่มจากการแยก “ที่อยู่อาศัย” กับ “น้ำ” และ“พื้นที่เกษตร” (จำแนกระดับ 1 ก่อน)

แยกรายละเอียดต่อจากระดับที่ 1 หรือในแต่ละประเภทให้ละเอียดเพิ่มขึ้น

แปลจากภาพถ่ายมาตราส่วนเล็ก ไปหามาตราส่วนใหญ่

แปลสิ่งที่รู้หรือจดจำได้ก่อน แล้วค่อยแปลรายละเอียดโดยใช้กลยุทธ์ในการแปลภาพ

ถ้าไม่ทราบว่าสิ่งที่แปลคืออะไร ให้กำหนดรหัส แล้วใช้ข้อมูลที่ได้จากการไปตรวจสอบในภาคสนามนำมาปรับปรุง

3.3 ขั้นตอนการปฏิบัติการแปลความหมายและลากขอบเขต

เรียงภาพถ่ายอย่างเป็นระบบตามดัชนีภาพ (ตามแนวบิน) และสอดคล้องกับแผนที่ ถ้าบริเวณใดที่มีเมฆปกคลุม อาจจะต้องวางแผนหาวิธีการอื่นมาทดแทนที่ว่างนี้


เส้นทางบิน	แกนแนวบิน	ลำดับภาพ ส่วนซ้อน ส่วนเกยตามแนวบิน

ทาบกระดาษไขหรือแผ่นใสลงเป็นภาพถ่าย ทำเครื่องหมายจุดต่างๆ ลงไปก่อนเพื่อการต่อภาพ เช่น ทิศเหนือ จุดดัชนี หมายเลขรูปถ่าย จุดหลัก และ จุดควบคุมบนพื้นดิน ถนน หรือ แม่น้ำ ลำคลอง เป็นต้น

ลากขอบเขตบนแผ่นใสหรือกระดาษไขที่ทาบลงบนภาพ แล้วเขียนสัญลักษณ์ หรือตัวเลขแทน

สัญลักษณ์ลงในขอบเขตที่วาดทุกครั้ง ขอบเขตที่ลากจะต้องให้มีจุดเริ่มและจุดจบเป็นจุด เดียวกัน (polygon) สัญลักษณ์ดังกล่าวได้มาจากการกำหนดแบบแผนการจำแนก และ MMU ในตอนเริ่มกระบวนการแปลภาพ

เมื่อเอาภาพที่แปลมาต่อกัน ผู้แปลแต่ละคนจะต้องรับผิดชอบร่วมกันในการปรับขอบเขตของพื้นที่ ที่เป็นรอยต่อให้เข้ากันได้ ทั้งนี้หัวหน้าโครงการจะต้องตรวจว่ารายละเอียดสม่ำเสมอ เป็นรูปแบบเดียวกันตลอดทุกระวางหรือไม่ (ตรวจการกำหนดรหัส เส้นขอบเขต)

4. การใช้ข้อมูลอื่นมาประกอบ

ถ้าผู้แปลไม่คุ้นเคยกับพื้นที่ การนำข้อมูลอื่นมาประกอบการแปลความหมายสามารถช่วยให้การจำแนกและเข้าถึงพื้นที่ทำได้ดีขึ้น อาทิ

แผนที่ภูมิประเทศ หรือแผนที่มูลฐาน ชุด L7017 หรือ L7018 ของกรมแผนที่ทหาร มาตราส่วน 1:50,000
แผนที่การใช้ประโยชน์ที่ดินในอดีตที่มีผู้แปลความเอาไว้ : จากกรมพัฒนาที่ดิน
แผนที่ชุดดิน : จากกรมพัฒนาที่ดิน

กลับด้านบน

5. การตรวจสอบข้อมูลภาคสนาม

เพื่อตรวจสอบความถูกต้อง และเพื่อแก้ไขปรับปรุงงานแปล เพราะสิ่งที่ปรากฏในภาพถ่ายทางอากาศ อาจไม่ตรงกับภูมิประเทศในปัจจุบัน เนื่องจาก อาจมีการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินในบริเวณนั้น

หลังจากแปลความหมายเพื่อจำแนกสิ่งปกคลุมดินจากข้อมูลภาพถ่ายทางอากาศเป็นชั้นข้อมูลแล้ว จำเป็นการตรวจสอบค่าความถูกต้องของการจำแนกประเภทข้อมูลหรือความสอดคล้องของค่าจำแนกกับ ค่ามาตรฐานการแปลความหมาย

นำข้อมูลการจำแนกสิ่งปกคลุมดินด้วยเทคนิค ต่าง ๆ มาตรวจสอบ ค่าความถูกต้องกับข้อมูลจริงที่ได้จากการสำรวจภาคสนาม ซึ่งอาจใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างแบบธรรมดา (Simple sampling) การสุ่มแบบจำแนกระดับชั้น (Stratified random sampling) และประเมินผลโดยใช้ตารางความคลาดเคลื่อน (Error matrix หรือ Confusion matrix) เช่น คำนวณค่าถูกต้องโดยรวม (Overall accuracy) ค่า Producer’s accuracy, User’s accuracy หรือ วิธีค่าสัมประสิทธิ์ Kappa เป็นต้น โดยกำาหนดค่าความถูกต้องไม่น้อยกว่าร้อยละ 85 ดังนี้

แผนที่ชุดดิน : จากกรมพัฒนาที่ดิน

กลับหน้าหลัก